شاخص بازده نقدیTEDIX

آیا بورس ایران به یک شاخص جدید نیاز دارد؟

راز ثروت

شاخص بورس چگونه محاسبه می شود؟
این شاخص در 11ماه نخست امسال بیش از 100درصد رشد کرد. پرسش اینجاست که آیا فعالان بورس درست استدلال می‌کنند؟ شاخص کل بورس تهران فراز و نشیب‌های زیادی را پشت‌سر گذاشته است. در گذشته شاخص کل بورس تهران از میانگین قیمت سهام شرکت‌های بورس به دست می‌آمد و به همین دلیل تا قبل از آذر ماه سال87 به شاخص کل بورس تهران شاخص قیمت هم گفته می‌شد اما از آذر ماه سال87 تاکنون مولفه سود نقدی شرکت‌ها در شاخص بورس محاسبه می‌شود. در واقع شاخص بورس تهران حاصل جمع افزایش قیمت سهام و سود نقدی شرکت‌های بورس است، به همین دلیل است که به آن شاخص قیمت و سود نقدی هم می‌گویند. موضوع این است که روش محاسبه شاخص بر مبنای چنین فرمولی میزان شتاب و سرعت رشد شاخص را بیشتر نشان می‌دهد. برخی فعالان بازار سرمایه معتقدند که مدل جدید شاخص که به‌عنوان شاخص کل بورس از اواخر سال87 طراحی و مورد محاسبه قرارگرفته، بیانگر واقعیت بازار نبوده و از سقوط پی‌در‌پی شاخص جلوگیری می‌کند.
بورس اوراق بهادار تهران از فروردین ماه 1369 اقدام به محاسبه و انتشار شاخص قیمت برمبنای عدد پایه 100 و با نام تپیکس (TEPIX) کرد که این شاخص، نماگر تغییرات قیمت کل بازار بوده و به صورت میانگین وزنی محاسبه می‌شد.
این شاخص در آن زمان 52 شرکت را دربرمی‌گرفت و درصورتی‌ که نماد شرکتی بسته بود یا برای مدتی معامله نمی‌شد، قیمت آخرین معامله آن در شاخص لحاظ می‌شد و تعداد سهام منتشره شرکت‌ها، معیار وزن‌دهی در این شاخص بود که این امر منجر به تأثیر بیشتر شرکت‌های بزرگ در شاخص می‌شد.
در این میان شاخص قیمت و بازده نقدی یا همان شاخص بازده کل با نماد TEDPIX از فروردین1377 در بورس تهران محاسبه و منتشر شده است. تغییرات این شاخص نشانگر بازده کل بورس است و از تغییرات قیمت و بازده نقدی پرداختی متأثر می‌شود. این شاخص تمامی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را در بردارد و شیوه وزن‌دهی و شاخص بازده نقدیTEDIX محاسبه آن همانند شاخص کل قیمت (TEPIX) است و تنها تفاوت میان آن در شیوه تعدیل آنهاست، به‌طوری که شاخص قیمت و بازده نقدی علاوه بر موارد تعدیل شاخص قیمت، درصورت پرداخت سود نقدی نیز تعدیل می‌شود. علاوه بر این شاخص بازده (سود) نقدی که با نماد TEDIX منتشر می‌شود، بیانگر سطح عمومی بازده نقدی پرداختی شرکت‌هاست و مقدار آن از تقسیم پایه شاخص کل قیمت (TEPIX) بر پایه شاخص بورس (قیمت و بازده نقدی)(TEDPIX)، به دست می‌آید.

چرا محاسبه شاخص کل بورس تغییر کرد؟
شاخص کل قیمت، شاخص قیمت و بازده نقدی، شاخص بازده نقدی، شاخص صنعت، شاخص 50 شرکت فعال‌تر شاخص تالار اصلی و فرعی از شاخص‌هایی بودند که در بورس اوراق بهادار تهران مورد محاسبه قرار می‌گرفتند ولی در راستای اجرای بند 3 مصوبه شورای بورس و اوراق بهادار در تاریخ هشتم مرداد86، مقرراتی برای تغییر در محاسبه شاخص بورس به پیشنهاد هیأت مدیره سازمان بورس ارائه شد و در تاریخ 30 اردیبهشت 1387 در 10 ماده و 3 تبصره دستورالعمل نحوه تغییر شاخص‌های بورس یا تعریف شاخص‌های جدید تصویب شد.
بر اساس این مصوبه بود که شورای بورس اقدام به انتشار مقررات اجرایی نحوه تغییر در شاخص‌های بورس یا تعریف شاخص‌های جدید در بازار سهام کرد و همزمان با راه‌اندازی نرم‌افزار جدید معاملات موسوم به جم در روز 16 آذرماه، شاخص قیمت و دیگر شاخص‌های بورسی تغییراتی نسبت به گذشته پیدا کردند، به‌طوری که شاخص بازده نقدی و قیمت از سال87 به‌عنوان شاخص کل در بورس معرفی شد و در حال حاضر به شاخص بازده نقدیTEDIX جای شاخص قیمت، شاخص کل بورس به همراه شاخص صنعت، شاخص بازار اول، شاخص بازار دوم و شاخص آزاد شناور و شاخص 30 شرکت بزرگ در بورس اوراق بهادار تهران محاسبه می‌شود.
شاخص قیمت که به‌عنوان شاخص قدیم بورس مطرح است در گذشته بر اساس تغییرات قیمت سهام بازار محاسبه می‌شد، به‌طوری که تغییرات تمام شرکت‌های بورسی در این شاخص لحاظ می‌شد اما در محاسبه فعلی شاخص قیمت از قیمت تعدیل شده استفاده می‌شود، به‌طوری که قیمت سهم پس از تقسیم سود نقدی کاهش پیدا می‌کند که در محاسبه جدید، پایه شاخص به اندازه سود تقسیم شده، تعدیل می‌شود تا تاثیری بر شاخص نگذارد. لذا شاخص قیمت تنها بر اساس تغییرات قیمت محاسبه می‌شد ولی شاخص سود نقدی اثر تقسیم سود را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد.

به‌عنوان مثال، در محاسبه جدید شاخص درصورتی که قیمت سهام یک شرکت بورسی قبل از برگزاری مجمع عمومی عادی سالانه یک‌هزار و 200 ریال باشد و این شرکت 200 ریال سود در مجمع تقسیم کند، در روز گشایش نماد تغییرات قیمت نسبت به مبلغ یک هزار ریال انجام می‌شود تا تاثیری در شاخص به وجود نیاید.
اما درگذشته نحوه محاسبه شاخص به گونه دیگری بود، به‌طوری که اگر سهام یک شرکت بورسی یک‌هزار و 200ریال بود و در مجمع 200ریال سود تقسیم می‌کرد، نماد با قیمت1100 ریال باز می‌شد که این امر شاخص را منفی می‌کرد. بنابراین در محاسبه جدید، تغییرات شاخص نسبت به مرز یک هزار ریال برای شرکت مذکور انجام می‌شود تا تاثیری در شاخص ایجاد نشود.

اشکالات شاخص فعلی بورس
به این ترتیب با تغییرات ایجاد شده در محاسبه شاخص بورس تهران، در شاخص فعلی، قیمت سهام یک شرکت قبل از مجمع منهای سود تقسیمی این شرکت محاسبه می‌شود که عمده‌ترین اشکال محاسبه آن در این است که امکان مقایسه شاخص با گذشته از بین رفته و نمی‌توان بر مبنای اعداد سال گذشته به یک نتیجه منطقی در مورد روند حرکت شاخص در سال‌جاری رسید.
علاوه بر این سود نقدی شرکت‌ها در زمان بازگشایی نماد سهام آنان پس از مجمع از مخرج کسر محاسبه بازدهی کسر می‌شود که سبب رشد در محاسبه شاخص می‌شود و دلیل این موضوع نیز تلاش برای جلوگیری از نزول شاخص در دوران نزول است. عدم تطابق حرکت شاخص با حرکت قیمت‌ها، سردرگمی سهامداران و کاهش اعتماد به شاخص از جمله انتقادات وارده به شاخص جدید است که این مسائل موجب شده کارکرد شاخص به‌عنوان نماگر رویه کلی بازار در پرده ابهام قرار گیرد. بر این اساس است که برخی از فعالان بازار سرمایه نسبت به نحوه محاسبه شاخص، افزایش و مقایسه آن اعتراض داشته و معتقدند که شاخص‌های قدیمی نیز باید در نرم‌افزار جدید معاملاتی بورس تعریف و برای عموم نمایش داده شوند. با واقعی‌کردن شاخص و پذیرش اشتباهات شاخص می‌توان بازار را از فشار زیاد رهانید و سرمایه‌گذاران را از نگرانی بیرون آورد.

آیا رشد شاخص ارتباطی به تغییر فرمول دارد؟
رشد شاخص بورس به تبع تغییر فرمول محاسبه، از بازده قیمت به بازده نقدی و قیمت، فارغ از منطق تغییر شاخص این سؤال را مطرح می‌کند که آیا این تغییر اساسا درست شاخص بازده نقدیTEDIX و منطقی بوده یا نه و آیا رشد اخیر شاخص بورس ارتباطی به تغییر فرمول محاسبه آن دارد؟
در این میان یکی از کارگزاران بورس نحوه محاسبه شاخص کل بورس را مورد توجه قرار داد و گفت: یکی از اشکالات محاسبه شاخص کل بورس این است که اگر 5درصد سهام شرکت در بورس پذیرفته شده باشد، کل شرکت در محاسبه شاخص لحاظ می‌شود. لذا باید شاخصی مورد محاسبه قرار گیرد که بیان‌کننده وضعیت بازار باشد. وی با بیان اینکه شاخص کل بورس با شاخص قیمت و بازده نقدی پیوند زده شده است، ادامه داد: در محاسبه شاخص قدیم زمانی که شرکت‌ها سود تقسیم می‌کردند، شاخص کاهش پیدا می‌کرد ولی شاخص جدید طوری محاسبه می‌شود که با تقسیم سود شاخص افزایش می‌یابد، به‌طوری که در حال حاضر نیمی از بازدهی بورس از ابتدای سال تاکنون به‌دلیل برگزاری مجامع و تقسیم سود نقدی است.

شاخص فعلی واقعی‌تر از شاخص قبلی است
در این میان مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار نظر دیگری دارد و معتقد است که شاخص کلی که در حال حاضر در بورس تهران محاسبه می‌شود واقعی‌تر از شاخص قبلی است. دکتر حسن قالیباف‌اصل در پاسخ به این سؤال که آیا شاخص کل بورس واقعیت‌های بازار را نشان می‌دهد یا نه گفت: شاخصی که در گذشته به نام شاخص قیمت مورد محاسبه قرار می‌گرفت، بخشی از واقعیت را نشان می‌داد که آن واقعیت فقط بازده به خاطر تغییرات قیمت بود ولی شاخص فعلی، بازده کل را نشان می‌دهد که هم شامل تغییرات قیمت و هم سود نقدی است؛ لذا شاخص کلی که در حال حاضر محاسبه می‌شود واقعی‌تر است زیرا کل واقعیت بازار را نشان می‌دهد.

رشد پی‌در‌پی شاخص فعلی
آمار روند حرکتی شاخص بورس از سال83 تاکنون بیانگر واقعیت دیگری است و این موضوع را به ذهن متبادر می‌کند که شاخص جدید برای رشد طراحی شده است! به‌طوری که شاخص قدیم بورس اوراق بهادار کشور که تنها با احتساب بازده قیمت محاسبه می‌شد در بهترین حالت و بالاترین رقم خود توانست در سال82 به رقم 3هزار و 809 واحد برسد و بعد از آن روند نزولی را طی کرد.
آمار حرکت شاخص کل بورس از ابتدای سال88 و بعد از تغییر فرمول محاسبه شاخص، نشان می‌دهد که شاخص کل بورس از همان ابتدای سال روند صعودی خود را آغاز کرد و از کانال 7هزار واحد در ابتدای سال به 12هزار و 537 واحد در پایان سال رسید. اما این پایان ماجرا نبود و روند پرشی و جهشی شاخص کل بورس طبق فرمول جدید در سال89 به اوج خود رسید و این متغیر مهم اعداد 13هزار، 14هزار، 15هزار، 16هزار، 17هزار و در نهایت 18هزار را فتح کرد که بیشترین رکورد شاخص بورس نیز مربوط به فصل مجامع و تقسیم سود شرکت‌ها بوده است.
این حرکت در سال‌های 90، 91 و 92 هم تکرار شد، به گونه‌ای که شاخص بورس در این سال‌ها، به‌خصوص امسال رشد فزاینده‌ای را تجربه کرد و از 38هزار واحد در رکوردی بی‌سابقه به 80هزار واحد رسید. همانطور که آمار نشان می‌دهد بعد از تغییر فرمول محاسبه شاخص کل، این متغیر مهم هیچ‌گاه شاهد سقوط 5 هزار واحدی همانند سال‌های83 تا 87 نشده و همواره مسیر خوش و خرمی را پیموده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال گذشته نحوه محاسبه شاخص‌های اصلی بورس تهران را مورد ارزیابی قرار داده و با توجه به انتقادات وارده بر نحوه محاسبه شاخص پیشنهادهای جدیدی برای نحوه محاسبه ارائه کرده است. همچنین این مرکز اعلام کرد که با توجه به اهمیت حیاتی وجود اطلاعات در بازارهای مالی ضروری است که شاخص قیمت برای تمامی روزهای کاری بورس از تاریخ انقطاع آن در آذرماه 1387 تاکنون محاسبه و منتشر شود؛ لذا این مرکز پیشنهادهایی برای محاسبه شاخص ارائه کرد.
این مرکز عنوان کرد از آنجا که محاسبه شاخص برای تمامی ساعات معاملاتی دشوار است پیشنهاد می‌شود حداقل شاخص قیمت بر مبنای قیمت روزانه (قیمت آغازین، پایانی یا میانگین این دو) محاسبه شده و در اختیار فعالان بازار قرار گیرد. این کار، عملا امکان انتخاب یکی از دوشاخص قیمت یا بازده کل را برای فعالان بازار فراهم می‌کند. مدیرعامل شرکت بورس در مهرماه امسال در نشست خبری اظهار کرد: قرار است شاخص بازده نقدی منتشر شود که مستقل از شاخص کل، بازده نقدی و بازده قیمت را مورد محاسبه قرار دهد.
به گفته قالیباف‌اصل، نرم‌افزار این سیستم توسط شرکت بورس در حال تهیه است تا اطلاعات را از سیستم معاملات بگیرد زیرا سیستم معاملات بورس محاسبه شاخص را انجام می‌داد اما تنظیمات آن به شکلی بود که شاخص کل را محاسبه می‌کرد که امیدواریم با طراحی این نرم‌افزار، شرکت بورس بتواند شاخص قیمت را محاسبه کند. وی اعلام کرد:‌ به‌دنبال این هستیم تا نرم‌افزاری طراحی شود که مانند شاخص کل بتواند هر لحظه از زمان بازار مورد محاسبه قرارگیرد و اطلاعات را در اختیار بازار قرار دهد.

تقسیم سود نقدی شاخص را بالا می‌برد
حسن قالیباف‌اصل، مدیرعامل شرکت بورس در مورد اینکه آیا رشد اخیر شاخص به تغییر فرمول محاسبه آن ارتباطی دارد یا نه، گفت: در ماه‌هایی از سال سود نقدی روی رشد شاخص اثرگذار است و آن هم‌زمانی است که مجمع عادی شرکت‌ها برگزار می‌شود و شرکت‌ها سود نقدی تقسیم می‌کنند ولی زمانی که مجمع برگزار نمی‌شود، شاخص قیمت هر تغییری کند، شاخص کل نیز همانقدر دچار تغییر می‌شود. وی اضافه کرد: لذا تقسیم سود نقدی که در شاخص بورس اثرگذار است فقط مربوط به ماه‌هایی از سال و معمولا در تیر ماه و فصل مجامع شرکت‌هاست و در مابقی ماه‌های سال این موضوع تاثیری روی شاخص کل بورس ندارد. قالیباف‌اصل در ادامه تاکید کرد: شاخص اصلی بورس همان شاخص کل است که شاخص کاملی بوده و در آینده نیز نحوه محاسبه آن تغییری نمی‌کند.

شما می توانید مطالب بیشتری را در کانال تلگرامی من ملاحظه فرمایید.
————————————————————
* یکی از آموزش های اولیه در کشورهای توسعه یافته، آموزش مفاهیم اقتصادی می باشد.
اگر احساس می کنید این آگاهی برای دیگران نیز لازم است، لطفاً آن را در اختیار آنها قرار دهید.

معرفی شاخص بورس به بیان ساده به همراه جزئیات

شاخص بورس یک معیار آماری است که برای اندازه‌گیری و مقایسه استفاده می‌شود. هر شاخص با فرمول خاص خودش محاسبه می‌شود و راه کلی برای محاسبه همه شاخص‌ها وجود ندارد. مثلا نحوه محاسبه شاخص داو جونز در بورس آمریکا با شاخص کل بورس تهران متفاوت است. وقتی دو شاخص متفاوت از دو راه متفاوت محاسبه می‌شوند، نمی‌توانیم مقدار آن دو را باهم مقایسه کنیم.

مقایسه عدد دو شاخص که از فرمول‌های مختلف محاسبه شده‌اند، مثل این است که بخواهیم وزن یک تیرآهن را با سرعت حرکت قطار تهران-مشهد مقایسه کنیم! برای مقایسه دو شاخص، به جای مقایسه عدد آن‌ها باید درصد تغییرات آن‌ها نسبت به یک مبدا مشترک را مقایسه کرد. یعنی مثلا برای مقایسه شاخص کل بورس و شاخص 30 شرکت بزرگ، به جای مقایسه عدد فعلی این دو شاخص، باید ابتدا یک مبدا انتخاب کنیم و سپس درصد تغییرات این دو شاخص را نسبت به آن مبدا بررسی کنیم.

فرض کنید عدد شاخص کل بورس برابر 1662205 واحد و عدد شاخص 30 شرکت بزرگ برابر 64454 واحد باشد. برای مقایسه این دو شاخص نمی‌توان عدد این دو شاخص را مقایسه کرد. یعنی اینکه نمی‌توانیم بگوییم چون عدد شاخص 30 شرکت بزرگ 64454 واحد است، شاخص کل قیمت بورس باید به این عدد برسد یا اینکه عدد شاخص 30 شرکت بزرگ تا یک میلیون و ششصد هزار واحد رشد کند. برای مقایسه باید درصد تغییرات این دو شاخص را نسبت به یک مبدا زمانی دلخواه مقایسه کنیم.

اگر مبدا را ابتدای سال 1399 قرار دهیم، درصد تغییرات این دو شاخص به شکل زیر خواهد بود: تغییرات شاخص کل بورس از ابتدای سال 1399 برابر 229.16% و تغییرات شاخص 30 شرکت بزرگ نسبت به ابتدای سال 1399 برابر 262.25%. حال با این درصد تغییرات می‌توان این دو شاخص را باهم مقایسه کرد. یعنی می‌توان گفت حالا که تغییرات شاخص کمتر از تغییرات 30 شرکت بزرگ بوده، با رشد شرکت‌های کوچک و متوسط که در محاسبه شاخص 30 شرکت بزرگ اثری ندارند، تغییرات شاخص کل باید به تغییرات شاخص 30شرکت بزرگ نزدیک شود. از اینجا می‌توان پیش بینی کرد که احتمالا شاهد روی آوردن بازار به سمت سهام کوچک و متوسط خواهیم بود و یا در صورت افت، شرکت های کوچک و متوسط افت کمتری خواهند داشت. البته تاکید می شود که این بیانات تنها احتمالاتی هستند که باید در کنار دیگر شواهد و احتمالات مورد بررسی قرار گیرند و هیچ چیز قطعی وجود ندارد.

مهم‌ترین و معروفترین شاخص بورس در بورس تهران، شاخص کل است. علاوه بر این، شاخص‌های دیگری مثل شاخص کل هم وزن، شاخص قیمت و بازده نقدی، شاخص 50 شرکت فعال‌تر، شاخـص ۳۰ شرکت بزرگ، شاخـص صنعت و شاخـص مالی، شاخـص بازار اول و بازار دوم، شاخص قیمت صنعت، شاخص قیمت به تفکیک هر صنعت و همچنین شـاخص آزاد شناور از انواع دیگر شاخص بورس هستند. در اصل همه این شاخص ها از جمله مواردی است که در زمان تابلو خوانی در بورس باید به آن ها دقت کرد.

شاخص کل بورس

به زبان ساده، شاخص کل بورس (شاخص کل قیمت یا TEPIX) برآیندی از تغییرات قیمت همه سهم‌های شرکت‌های بورسی است که در بورس معامله می‌شوند بطوریکه میزان سرمایه و ارزش و حجم معاملات شرکت در تاثیر آن روی این شاخص بورس، اثر مستقیم دارد. یعنی در محاسبه شاخص کل بورس، بزرگی و کوچکی شرکت یا به اصطلاح وزن آن نقش تعیین کننده دارد. به زبان ساده در محاسبه شاخص کل، تاثیر تغییر قیمت سهام شرکت‌های بزرگ بورسی (مثل شرکت ملی مس ایران (فملی)، شرکت فولاد مبارکه (فولاد)، صنایع پتروشیمی خلیج فارس (فارس) و. ) بیشتر از شرکت‌های کوچک و متوسط است. این به آن معناست که اگر شما به نسبت بزرگی شرکت‌های بورسی، از سهام تمامی آن‌ها بخرید، تغییرات پرتفوی سرمایه‌گذاری شما با تغییرات شاخص کل تقریبا یکسان خواهد بود. نام دیگر این شاخص، شاخص قیمت و بازده نقدی است. همانطور که از این نام مشخص است، این شاخص تغییرات قیمت سهام و سودهای سالیانه که شرکت به سهامداران پرداخت می‌کند را بررسی می‌کند. شاخص کل بورس، همان شاخصی است که در رسانه های اجتماعی یا صدا و سیما، بیشتر از آن صحبت می شود. مثلا وقتی در اخبار اعلام می‌شود که شاخص بورس دو میلیونی شد، منظور همین شاخص است.

تغییرات در شاخص

وقتی تغییرات شاخص کل مثبت است، معنی شاخص بازده نقدیTEDIX آن این نیست که همه‌ی سهم‌ها افزایش قیمت داشته‌اند، ممکن است که برخی از سهم‌ها کاهش قیمت و برخی دیگر افزایش قیمت داشته باشند. مثلا وقتی فملی و فولاد تغییرات مثبت داشته باشند، (از آنجایی که این دو شرکت از غول‌های بورسی هستند) احتمالا تغییرات شاخص مثبت است و ممکن است تعداد زیادی از شرکت‌های کوچک و متوسط بورسی قیمت‌شان کاهش پیدا کرده باشد. یعنی به زبان دیگر از درصد تغییرات شاخص نمی‌توانیم درصد تغییر قیمت همه سهم‌ها را مشخص کنیم.

وقتی می‌گوییم شاخص بورس از ابتدای سال از یک میلیون واحد به دو میلیون واحد رسیده است (یعنی شاخص کل قیمت دو برابر شده) معنی این جمله این نیست که قیمت تمامی سهم‌ها دوبرابر شده است. به زبان ساده‌تر چون وزن شرکت در محاسبه شاخص موثر است، وقتی شاخص 100% رشد می‌کند، به این معنی نیست که همه سهم‌ها 100% رشد داشته‌اند بلکه ممکن است یک سهم 500% افزایش قیمت و سهمی دیگر 30% افت قیمتی را تجربه کرده باشد!

شاخص کل چگونه محاسبه می‌شود؟

برای محاسبه یک شاخص، یک سال را به عنوان سال مبنا یا پایه فرض می‌کنیم. ارزش جاری بازار را بر ارزش بازار در سال مبنا تقسیم می‌کنیم و عدد حاصل را در 100 ضرب می‌کنیم. مبدا محاسبه شاخص کل اول فروردین 1369 است که مبنای آن هم 100 واحد در نظر گرفته می‌شود. در واقع مقدار کل شاخص از فرمول زیر محاسبه می‌شود:

شاخص کل = ارزش بازار جاری/ارزش بازار در سال مبنا

در محاسبه این شاخص، ارزش بازار محاسبه می‌شود که شامل تمامی سهم‌های بازار می‌شود. یعنی اگر سهمی به هر دلیلی بسته شده باشد هم در محاسبه شاخص تاثیر دارد.

شاخص کل هم‌وزن چیست؟

گفتیم که در محاسبه شاخص کل، وزن شرکت‌ها (بزرگی و کوچکی شرکت) تاثیر گذار است. پس این شاخص برای تحلیل همه شرکت‌های بازار کافی نیست. برای بی‌تاثیر کردن اثر وزن شرکت، شاخص هم‌وزن تعریف شده است. در محاسبه این شاخص دیگر بزرگی یا کوچکی شرکت تاثیر گذار نیست. شاخص هم‌وزن نشان دهنده کلیت بازار است. یعنی شاخص هم‌وزن برآیند تغییرات قیمت همه سهم‌های پذیرفته شده در بورس، بدون در نظر گرفتن وزن شرکت‌ها می باشد.

تغییرات شاخص کل هم‌وزن

تغییرات شاخص کل هم‌وزن، تغییرات کلیت بازار را نشان می‌دهد. مثلا، وقتی شاخص هم وزن تغییرات مثبت داشته باشد، می‌توان گفت بیشتر شرکت‌های بورسی مثبت هستند. برخی مواقع پیش می‌آید که شاخص کل منفی است اما شاخص کل مثبت است. در این حالت، می توان گفت که شرکت‌های بزرگ منفی بوده ولی تعداد زیادی از شرکت‌های کوچک و متوسط، مثبت هستند.

انواع دیگر شاخص در بورس

گفتیم علاوه بر شاخص کل و شاخص کل هم‌وزن، تعداد دیگری شاخص در بورس تهران وجود دارند. این شاخص‌ها عبارتند از: شاخص قیمت و بازده نقدی، شاخص 50 شرکت فعال‌تر، شاخـص ۳۰ شرکت بزرگ، شاخـص صنعت و شاخـص مالی، شاخـص بازار اول و بازار دوم و همچنین شـاخص آزاد شناور.

شاخص قیمت و بازده نقدی (TEDPIX)

شاخص قیمت و بازده نقدی (شاخص درآمد کل) نشان دهنده بازده کل بورس است. این شاخص تقریبا مثل شاخص کل محاسبه می‌شود ولی تفاوتی که با شاخص کل دارد در این است که این شاخص به شکل متفاوتی تعدیل می‌‌شود.

شاخص بازده نقدی

این شاخص بیانگر سطح عمومی بازده نقدی پرداختی شرکت‌ها است و از تقسیم شاخص کل بر شاخص قیمت و بازده نقدی به دست می‌آید.

شاخص 30 شرکت بزرگ

این شاخص تغییرات قیمتی 30 شرکت بزرگ در بازار را بر اساس میانگین وزنی و سهام شناور شرکت‌ها بررسی می‌کند. این شرکت‌ها شامل نمادهای زیر می باشند:

فخوز، فملی، شبندر، فارس، فولاد، وتجارت، شپدیس، کگل، وبصادر، شپنا، وغدیر، رانفور، وبانک، کچاد، شخارک، وپاسار، ومعادن، وصندوق، شبهرن، ونوین، پارسان، خودرو، حکشتی، وکار، رمپنا، همراه، اخابر، تاپیکو، وپارس و وبملت هستند.

شاخص 50 شرکت فعال تر

این شاخص، تغییرات قیمت 50 شرکت فعال بازار را بر اساس میانگین وزنی آن‌ها بررسی می‌کند. معمولا هر سه ماه یکبار سازمان بورس فهرست 50 شرکت فعالتر از نظر نقدشوندگی و تعداد روزهای معامله را اعلام می‌کند. این شاخص به دوشکل میانگین ساده و میانگین وزن دار محاسبه و گزارش می‌شود.

شاخص مالی

این شاخص مربوط به شرکت‌هایی است که در زمینه مالی (شرکت‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های چند رشته‌ای صنعتی، هلدینگ‌، بانک‌ها و. ) فعالیت دارند. برای محاسبه این شاخص، میانگین وزن دار نسبت‌های قیمتی سبد سهام این شرکت ها را با وزن برابر ارزش سهام آن ها در زمان پایه حساب می‌کنیم.

شاخص بازار اول

این شاخص تغییرات قیمت تمامی شرکت‌هایی که در بازار اول بورس پذیرفته شده‌اند را بررسی می‌کند.

شاخص بازار دوم

این شاخص تغییرات قیمت تمامی شرکت‌هایی که در بازار دوم بورس پذیرفته شده‌اند را بررسی می‌کند.

شاخص صنایع (شاخص قیمت صنعت)

شرکت‌هایی که در بورس پذیرفته شده‌اند بر اساس صنایعی که در آن فعالیت می‌کنند گروه بندی می‌شوند (مثل گروه خودرو، پتروشیمی، فلزات اساسی و. ) و سازمان بورس شاخص هر گروه را جداگانه محاسبه می‌کند. فرمول محاسبه این شاخص مثل شاخص کل است.

شاخص صنعت و شاخص مالی

علاوه بر این، به طور کلی شرکت‌های بورسی به دو گروه صنعتی و مالی هم طبقه بندی می‌شوند. گروه مالی شامل شرکت‌های است که فعالیت‌های مالی دارند مثل بانک‌ ها و موسسات مالی، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، هلدینگ‌ها، لیزینگ‌ها و. گروه صنعت هم شامل باقی گروه‌ها و شرکت‌های بورسی است. به زبان ساده‌تر شرکت‌هایی که محصولی را تولید می‌کنند (مثل دارو، خودرو، فولاد، سرب و. ) عضو گروه صنعتی و شرکت‌های دیگر عضو گروه مالی هستند. برای این دو گروه هم به صورت جداگانه شاخصی محاسبه می‌شود. نام این دو شاخص، شاخص مالی و شاخص صنعت می‌باشد. روش محاسبه این دو شاخص هم مثل فرمول شاخص کل است.

شاخص شناور آزاد ( TEFIX )

شاخص شناور آزاد همانند شاخص کل محاسبه می‌شود. در محاسبه شاخص کل وزن شرکت‌ها تاثیر گذار است ولی در محاسبه این شاخص، میزان سهام شناور شرکت است که تاثیرگذار است.

جمع بندی

در این مقاله با انواع شاخص بورس آشنا شدیم و بیان کردیم که شاخص کل بورس مهمترین این شاخص ها می باشد و هنگامی که از شاخص بورس صحبت می شود، معمولا منظور این شاخص می باشد. اما با وجود این، در ماه های اخیر، ضعف فرمول مورد استفاده در این شاخص، بیش از قبل خود را نشان داده است و در نتیجه با وجود اینکه این شاخص، پر استفاده ترین شاخص بورس است، ولی لزوما بهترین نیست.

شاخص بورس چیست و انواع آن کدام است؟

برای آنکه بتوانیم از وضعیت هر بازاری اطلاع جامع و کاملی داشته باشیم نیاز داریم تا واژگان تخصصی آن را بشناسیم. شاخص بورس یکی از واژه‌هایی است که کمتر کسی وجود دارد که آن را نشنیده باشد. شاخص بورس نماگری است که وضعیت روند بازار را بیان کرده و با قیاس هر روزه آن می‌توان شرایط بازار را ارزیابی کرد.

شاخص یا Index به معنی نماگر یا نشانه‌گر است و عددی است که با استفاده از آن می‌توان تغییرات یک یا چند متغیر را در بازه زمانی مشخص محاسبه کرد. شاخص بورس نیز عددی است که روند کلی بازار بورس از نظر رشد یا کاهش را نشان می‌دهد. این شاخص وضعیت کلی بازار بورس را نشان می‌دهد و به معنی رشد یا افت قیمت همه سهام موجود در بورس نیست. برای بررسی کلی بازار می‌توان از شاخص بورس استفاده کرد اما برای بررسی عملکرد یک سهم یا چند سهم باید وضعیت آن را جداگانه مورد نظر قرار داد. شاخص بورس با توجه به معاملات روزانه، تغییر می‌کند و عوامل متعددی بر مقدار آن اثرگذار است. به دلیل گستردگی عواملی که در بازار بورس وجود دارد از جمله قیمت، بازارها، حجم معاملات و … شاخص‌های مختلفی نیز تاکنون معرفی شده‌اند که به تعریف آن‌ها می‌پردازیم.

9 شاخص مهم بورس چیست؟

اگر خواهان فعالیت در بازار سرمایه هستیم باید با انواع شاخص‌های موجود در این بازار آشنایی داشته باشیم. به صورت کلی 9 شاخص هستند که سرمایه‌گذاران لازم است با آن آشنایی داشته باشند.شاخص بازده نقدیTEDIX

1. شاخص کل قیمت
2. شاخص قیمت و بازده نقدی
3. شاخص کل هم‌وزن
4. شاخص قیمت هم‌وزن
5. شاخص صنعت و شاخص مالی
6. شاخص سهام آزاد شناور
7. شاخص بازار اول و بازار دوم
8. شاخص ۵۰ شرکت برتر
9. شاخص ۳۰ شرکت بزرگ

در ادامه به توضیح هر کدام از انواع شاخص بورس می‌پردازیم.

1- شاخص کل قیمت (TEPIX)

شاخص کل قیمت یا Tehran Exchange Price Index شاخص قیمتی است که سطح عمومی قیمت‌ها را نشان می‌دهد. نکته‌ای که در خصوص شاخص کل باید در نظر داشت آن است که افزایش یا کاهش عدد شاخص کل به معنای سود یا زیان تمام شرکت‌های فعال در بازار سرمایه نیست چرا که این شاخص بیانگر میانگین بازدهی کل شرکت‌ها است و ممکن است در این میان شرکتی سود و شرکتی دیگر ضرر کرده باشد. در منظر عموم، افزایش عدد شاخص یک معیار مثبت برای رشد کلی بازار به حساب می‌آید. وضعیت شرکت‌های بزرگ فعال در بورس اثر بسیاری بر روی شاخص کل داشته و می‌تواند آن را تحت تاثیر مستقیم خود قرار دهد.

شاخص قیمت بورس تهران، تغییرات روز بورس تهران را نسبت به مبدأ سال 1369 نشان می‌دهد.

2- شاخص قیمت و بازده نقدی (TEDPIX)

شاخص قیمت و بازده نقدی همان شاخص کل بورس است که حتما نام آن را شنیده‌اید. این معیار همان عددی است که به عنوان شاخص کل بورس در همه جا از آن صحبت می‌شود. در شاخص قیمت علاوه بر قیمت سهام شرکت‌های بورسی، سود نقدی شرکت‌ها نیز در معادله شاخص محاسبه شده و بیانگر روند عمومی تغییر قیمت سهام شرکت‌ها و بازدهی آن‌ها شاخص بازده نقدیTEDIX است. تفاوت شاخص قیمت با شاخص کل در آن است که در شاخص قیمت، سود پرداختی سالیانه شرکت‌ها در عدد شاخص محاسبه نمی‌شود. به عبارتی شاخص قیمت شامل قیمت سهام شرکت‌های بورس، و شاخص کل شامل سود به همراه قیمت سهام شرکت‌های بورسی است. شباهت شاخص قیمت و شاخص کل قیمت نیز در آن است که شرکت‌های بزرگ به صورت مستقیم بر وضعیت شاخص تاثیر داشته و آن را کنترل می‌کنند.

نمودار زیر شاخص کل قیمت بورس را در 5 سال اخیر نشان می‌دهد.

3- شاخص کل هم‌وزن

همانطور که بیان شد وضعیت شرکت‌های بزرگ شاخص کل را تحت تاثیر مستقیم خود قرار داده و سبب می‌شود فعالان بازار آن را معیار مناسبی برای تعیین عملکرد بازار ندانند. در محاسبه شاخص هم وزن از تعداد سهام شرکت‌ها استفاده نمی‌شود. به همین منظور شاخص هم‌وزن معیار مناسب‌تری برای تعیین عملکرد تمامی شرکت‌های حاضر در بورس می‌دهد. در شاخص کل هم‌وزن نوسان شرکت‌های کوچک درست به اندازه نوسان شرکت‌های بزرگ بررسی شده و بیان می‌شود. برای نمونه هنگامی که شاخص کل بورس مثبت باشد، اما شاخص هم وزن منفی باشد و کاهش یافته باشد بدین معنی است که تنها چند شرکت بزرگ در بازار با افزایش قیمت همراه بودند و اغلب سهام بازار دارای قیمت منفی هستند.

شکل زیر نمودار شاخص کل هم‌وزن در 5 سال اخیر را نشان می‌دهد.

4- شاخص بازده نقدی (TEDIX)

همان طور که در بالا توضیح دادیم شاخص کل قیمت، نشان‌دهنده تغییرات قیمت سهام در بازار بورس است. شاخص قیمت و بازده نقدی نیز نشان‌دهنده تغییرات قیمت و بازده نقدی سهام شرکت‌ها است. شاخص بازده نقدی تغییرات میانگین بازده ناشی از پرداخت سود شرکت‌ها را نشان می‌دهد. به همین ترتیب در صورتی که شاخص بازده نقدی صعودی باشد، شرکت‌ها میانگین سود بیشتری را به صورت نقد میان سهامداران تقسیم می‌کنند.

5- شاخص صنعت و شاخص مالی

شرکت‌های حاضر در بورس اوراق بهادار بسته به نوع فعالیت در دو دسته صنعت یا مالی قرار می‌گیرند. شرکت‌هایی تولیدی و تأمین سرمایه در شاخص مالی و شرکت‌های خدماتی نیز در شاخص صنعت خود ارزیابی می‌شوند. ساز‌وکار شاخص صنعت و شاخص مالی همچون شاخص کل قیمت بوده و اثر شرکت‌های بزرگ بر روی شاخص اثر مستقیم دارد. شاخص مالی یا Financial Index، میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌های فعال در بخش مالی و شاخص صنعت یا Industrial Index میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌های فعال در بخش صنعت را نشان می‌دهد.

6- شاخص سهام آزاد شناور (TEFIX)

به مقدار سهام شرکت‌ها که افراد حقیقی می‌توانند در بازار خرید و فروش کنند، سهم شناور آزاد گفته می‌شود. مابقی سهام شرکت که به طور عمده میزان زیادی است در اختیار افراد حقوقی که سهامداران عمده شرکت هستند، قرار دارد. با توجه به این تعریف، شاخص سهام آزاد شناور میانگین تغییرات میزان سهام شناور آزاد که همان میزان سهام در اختیار سهامداران حقیقی است را نشان می‌دهد. این شاخص بیانگر وضعیت سهام در حال معامله در بازار بوده و معیار مناسبی برای تحلیل نقدشوندگی سهام مورد توجه سرمایه‌گذاران است. در واقع سهام شناور آزاد آن دسته از سهامی هستند که در بازار خرید و فروش می‌شود.

7- شاخص بازار اول و بازار دوم

همان طور که در مطلب « انواع بازار بورس در ایران کدام است؟ » توضیح دادیم، بازار بورس دارای دو بازار اول و دوم است که بازار اول نیز دارای دو تابلوی اصلی و فرعی است. میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌ها در بازار اول و دوم توسط شاخص بازار اول و دوم محاسبه می‌شود.

8- شاخص ۵۰ شرکت برتر

قدرت نقدشوندگی سهام و میزان تأثیرگذاری شرکت‌ها بر بازار دو عامل تأثیرگذار در انتخاب برترین شرکت‌های بورسی است. سازمان بورس هر سه ماه یک بار وضعیت شرکت‎‎‌های بورسی را ارزیابی کرده و به معرفی 50 شرکتی که بالاترین درجه نقدشوندگی را داشته‌ و بر بازار اثر گذاشته‌اند، می‌پردازد. شاخص 50 شرکت برتر میانگین وزنی این 50 شرکت را معرفی کرده و همچون شاخص کل قیمت محاسبه می‌شود. لازم به ذکر است در شاخص کل قیمت وضعیت بیش از 100 شرکت فعال در بورس اوراق بهادار بیان می‌شود، اما این شاخص تنها به 50 شرکت برتر محدود می‌شود.

9- شاخص ۳۰ شرکت بزرگ

شاخص ۳۰ شرکت بزرگ پذیرفته‌شده در بورس شاخصی است که از محاسبه میانگین وزنی ۳۰ شرکت بزرگ پذیرفته‌شده در بورس تهران بر اساس سهام شناور آزاد تعیین می‌شود. سازمان بورس در انتخاب 30 شرکت بزرگ فعال در بازار سرمایه به ارزش بازار و معیارهای نقدشوندگی شرکت‌ها توجه داشته و باید حداقل ۳ ماه از پذیرش و معامله آنها در بورس گذشته باشد. از جمله شرایط دیگری که سازمان بورس در انتخاب 30 شرکت بزرگ مورد توجه دارد، آن است که درصد سهام شناور این شرکت‌ها کمتر از ۱۰ درصد نبوده و در ارزش ماهانه معاملات آن‌ها در شش ماه گذشته، بیش از ۲۵ درصد میانگین ارزش ماهانه معاملات ۱۰۰ شرکت بزرگ در همان دوره باشد. در تعیین این شاخص باید توجه داشت وزن هر شرکت براساس ضریب سرمایه، به ۱۵ درصد ارزش بازار شرکت باز می‌گردد.

کلام آخر

یکی از مواردی که سرمایه‌گذاران حرفه‌ای مورد توجه قرار می‌دهند، تقسیم سرمایه خود در سبد سهامی شرکت‌های مختلف است و با شناخت انواع شاخص، دلیل این امر را بیشتر می‌دانیم. همانطور که در بالاتر عرض شد، برخی شرکت‌ها تأثیر بسیاری در تغییرات شاخص کل داشته و هرگونه تغییری در وضعیت آن‌ها می‌تواند در روند کلی بازار اثرگذار باشد. این موضوع در حالی است که شرکت‌های کوچک این میزان اثرگذاری را نداشته اما می‌توانند به تناوب شرایط، سود خوبی را عاید سرمایه‌گذاران خود کنند. اینکه بتوان با توجه به وضعیت شرکت‌های برتر و بزرگ، و شرکت‌هایی که شرایط سوددهی خوبی دارند بهترین انتخاب‌ها را داشت به معنای داشتن یک سرمایه‌گذاری امن و حرفه‌ای است.

شاخص بورس ایران چطور اندازه‌گیری می‌شود؟ آیا به شاخص جدید نیاز داریم؟

آیا بورس ایران به یک شاخص جدید نیاز دارد؟

برای آنکه بفهمیم هر روز در بازار بورس چه می‌گذرد، می‌توانیم نگاهی به شاخص‌های مختلف این بازار بیندازیم. یعنی همان اعداد و ارقامی که قرار است آیینه‌ی تمام‌نمای وضعیت بازار باشند. اما آیا واقعا شاخص می‌تواند وضعیت بازار را با دقت و وضوح منعکس کند؟ این دقیقا همان مسئله‌ای است که منتقدان روی آن بحث می‌کنند. آن‌ها معتقدند که شاخص کل بورس ایران نمی‌تواند دقیقا گویای وقایعی باشد که در روز اتفاق افتاده است. برای اینکه بدانیم آیا واقعا این انتقاد به‌جاست یا نه، در این مقاله از اخبار بورس نگاهی به نحوه محاسبه شاخص بورس ایران می‌اندازیم تا ببینیم که چرا بحث یک شاخص جدید مطرح شد. هم‌چنین پس از معرفی کوتاهی از انواع شاخص بورس در ایران به مقایسه آن‌ها با شاخص بورس‌های جهان خواهیم پرداخت.

فهرست مطالب

انواع شاخص بورس بازار ایران

شاخص بورس یا نماگر معیاری است که می‌تواند میزان رشد یا ریزش بورس را به ما نشان بدهد. مثلا اگر در یک روز از افت شاخص صحبت به میان می‌آید، به آن معناست که در آن روز، معاملات بازار در جهتی پیش رفته‌اند که شاهد ریزش بازار بوده‌ایم. در بورس ایران چند شاخص مختلف وجود دارد که به شرح زیر هستند:

شاخص قیمت یا TEPIX

در این شاخص تنها تغییر قیمت‌ها را بررسی می‌کنیم و سود تقسیمی شرکت‌ها را در محاسبات لحاظ نمی‌کنیم. در اینجا با وزن شرکت‌ها سروکار داریم و شرکت‌هایی که وزن بیشتری دارند در شاخص بیشتر اثر می‌گذارند. برای محاسبه‌ی این شاخص، ارزش جاری بازار سهام را بر ارزش جاری آن در یک تاریخ مبدا تقسیم می‌کنند و نتیجه را در عدد ۱۰۰ ضرب می‌کنند.

این مسئله را هم در نظر بگیرید که اگر سهامی برای مدتی معامله نشوند، آخرین قیمت آن‌ها در شاخص لحاظ می‌شود. موارد زیر باعث می‌شوند که تعدیل‌هایی در این شاخص صورت بگیرد:

• افزایش سرمایه از محل آورده نقدی
• افزایش و کاهش تعداد شرکت‌های شاخص
• تجزیه و یا ادغام شرکت‌ها

شاخص قیمت هم‌وزن

همان شاخص قیمت است که در آن دیگر وزن شرکت‌ها شاخص بازده نقدیTEDIX اهمیتی ندارد و تمام آن‌ها با وزنی یکسان بررسی می‌شوند. از جمله کاربردهای این شاخص این است که آن را در مقایسه با شاخص کل می‌سنجند. به عنوان مثال اگر شاخص هم‌وزن عملکردی مثبت‌تر از شاخص کل داشته باشد، نشان از آن دارد که توجه به سمت سهام شرکت‌های کوچک‌تر معطوف بوده است. یعنی همان شرکت‌هایی که در شاخص کل اثرگذاری کمتری داشته‌اند. یا وقتی شاخص کل صعودی است و شاخص هم‌وزن روندی نزولی دارد نشان می‌دهد که بازار به طور کلی وضعیتی نزولی دارد و فقط چند سهم مهم و به اصطلاح شاخص‌ساز هستند که با رشد قیمت مواجه شده‌اند.

شاخص کل یا TEDPIX

این شاخص که از آن با نام شاخص قیمت و بازده نقدی (درآمد کل) یاد می‌شود، همان شاخص معروفی است که در اخبار و رسانه‌ها از آن صحبت می‌کنند. این شاخص تنها به بازده و سطح عمومی قیمت شرکت‌های بورسی توجه دارد. هرچه ارزش بازار یک شرکت بیشتر و به طور کلی شرکت بزرگ‌تر باشد، اثرگذاری بیشتری بر روی شاخص خواهد داشت. در این شاخص با قیمت و سوددهی سهام کار داریم. یعنی مطالعه‌ی این شاخص نشان می‌دهد که میزان قیمت‌ها و سوددهی‌ها چقدر تغییر کرده است.

شاخص کل هم‌وزن

تفاوت این شاخص با شاخص کل، در این است که دیگر اندازه‌ی شرکت‌ها باعث نمی‌شود که سهام شرکت‌های بزرگ اثرگذاری بیشتری بر شاخص داشته باشند. یعنی در این شاخص تمام شرکت‌ها وزن یکسانی دارند. به بیان دیگر شاخص کل هم‌وزن وضعیت کلی بازار را بیان می‌کند؛ بدون آنکه به ارزش بازار شرکت‌ها توجه داشته باشد.

شاخص بازده نقدی یا TEDIX

این شاخص به بازده می‌پردازد و تغییرات سود نقدی شرکت‌ها را به نمایش می‌گذارد. مثلا زمانی که شاخص کاهش پیدا می‌کند می‌فهمیم که میانگین سود نقدی تقسیمی میان سهام‌داران کمتر شده است.

شاخص سهام آزاد شناور یا TEFIX

این شاخص به میزان سهامی اشاره دارد که دارندگان آن قصد ندارند که آن سهام را برای طولانی‌مدت نگه دارند و هر لحظه آماده‌ی فروش و عرضه‌ی آن هستند. یعنی سهام شناور میزان سهامی است که در اختیار سهام‌داران حقیقی قرار گرفته است. این شاخص هم به نوعی با شاخص کل مشابه است و فقط در محاسبه‌ی آن به سهام شناور آزاد شرکت‌ها توجه می‌شود.

شاخص بازار اول و بازار دوم

این دو شاخص هم تغییرات قیمتی سهام شرکت‌های حاضر در بازار اول و دوم را نشان می‌دهد.

فرمول محاسبه شاخص کل بورس

محاسبه شاخص کل از طریق فرمول زیر انجام می‌شود:

در این فرمول متغیرها به شرح زیر هستند:

• P_it= قیمت سهام شرکت i در زمان t
• Q_it= تعداد سهام شرکت i در زمان t
• RD_t= پایه شاخص قیمت شاخص بازده نقدیTEDIX و بازده نقدی در زمان t

در این شاخص تمامی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس حضور دارند و وزن آن‌ها هم مطابق شاخص TEPIX در نظر گرفته می‌شود. اما آنچه باعث تفاوت این شاخص با شاخص قیمت می‌شود، روشی است که برای تعدیل آن‌ها به کار گرفته می‌شود. برای این شاخص یک عدد پایه به تاریخ اول فروردین ۱۳۷۷ در نظر گرفته شده است که برابر است با ۱۶۵۳.۰۸. همان تعدیل‌هایی که بالاتر برای شاخص قیمت گفتیم، این‌جا هم کاربرد دارند و البته سود نقدی نیز در صورت پرداخت، در تعدیل شاخص لحاظ می‌شود. تعدیل پایه‌ این شاخص مطابق فرمول زیر محاسبه می‌شود:

که در آن متغیرها به این شکل تعریف می‌شوند:

• RD_t+۱= پایه شاخص قیمت و بازده نقدی در زمان t+۱ بعد از تعدیل
• RD_t= پایه شاخص قیمت و بازده نقدی در زمان t قبل از تعدیل
• P_it= قیمت سهام شرکت i در زمان t
• Q_it= تعداد سهام شرکت i در زمان t
• DPS_it+۱= سود نقدی پرداختی شرکتی i در زمان t+۱
• D_t+۱= پایه شاخص کل قیمت در زمان t+۱ بعد از تعدیل
• D_t= پایه شاخص کل قیمت در زمان t قبل از تعدیل

مسئله‌ای که وجود دارد این است که سودهای نقدی که در سال‌های گذشته پرداخت شده است، هم‌چنان در این شاخص وجود دارد. پس با تغییرات قیمت کنونی هم‌خوانی ندارد و به همین دلیل است که شاخص‌های دیگری فراهم شده است که می‌توان به آن‌ها استناد کرد.

معایب شاخص کل

مسئله‌ای که باعث می‌شود شاخص کل کارایی واقعی نداشته باشد و نتواند به خوبی منعکس‌کننده‌ی واقعیت بازار باشد، به اهمیت سهام شاخص‌ساز مربوط است. سهام شاخص‌ساز همان سهام با ارزش بازار بالا هستند که تغییرات‌شان بیشتر از هر سهم دیگری روی شاخص اثر می‌گذارد. این یکی از مواردی است که به عنوان معایب شاخص از آن یاد می‌شود.

مسئله‌ی دیگری که منتقدان به آن اشاره می‌کنند، این است که شاخص کل بورس و فرابورس جداست. طبیعی است که شاخص کل بورس، بازتابی از فرابورس ارائه نکند.

اتفاق دیگری که می‌تواند شاخص کل را از واقعیت دور کند، به عرضه اولیه مربوط است. زمانی که عرضه اولیه‌ها برای نخستین بار معامله می‌شوند، به دلیل تقاضای بالا، روی شاخص اثر می‌گذارند و باعث افزایش آن می‌شوند. اما از سمت دیگر به هر کد بورسی مقدار سهام زیاد نمی‌رسد. پس باز هم شاهد مغایرت میان شاخص و پرتفوی سهام‌داران خواهیم بود که یکی دیگر از مشکلات شاخص کل را نشان می‌دهد.

درست است که شاخص‌های دیگری هم در بورس منتشر می‌شود. اما توجه عمده به شاخص کل است و همین مسئله عاملی است که موجب شد بحث معرفی یک شاخص جدید در بورس ایران پیش کشیده شود.

بررسی شاخص کل در سایت TSETMC

بیایید سری به سایت TSERMC بزنیم و ببینیم که چطور می‌شود از طریق این پایگاه به مقادیر شاخص دست پیدا کرد. در صفحه‌ی اصلی TSETMC می‌توانید آمار مربوط به انواع شاخص را ببینید.

هم‌چنین در قسمت‌های دیگر سایت، می‌توانید ببینید که بیشترین تاثیرگذاران در شاخص کدام سهام هستند. این موارد بخشی از دانش تابلوخوانی در بازار بورس به شمار می‌روند.

چرا شاخص بورس صعودی است ولی سبد من منفی است؟

یکی شاخص بازده نقدیTEDIX از مواردی که به خصوص در روزهای منفی بازار بسیار با آن مواجه می‌شویم، واکنش سهام‌داران پس از شنیدن اخبار مربوط به شاخص است. شما به عنوان یک سهام‌دار می‌بینید که شاخص کل صعودی است ولی سبد شما در آن روز بازدهی منفی داشته است. دلیلش را بالاتر در لابلای توضیحات مربوط به شاخص بازار بورس ایران بیان کردیم. تغییرات شاخص کل به تغییرات شرکت‌هایی با ارزش بازار بالا بستگی دارد. حال آنکه ممکن است سهام پرتفوی شما، ارزش بازار بالایی نداشته باشند. طبیعی است که در چنین حالتی نباید انتظار بازده مثبت را از سبد خود داشته باشید.

اگر به صفحه‌ی هر یک از سهام مراجعه کنیم، می‌بینید که در زیرمنوی آمارها، می‌توانید در کادر مربوط به ارزش شرکت، علاوه بر مشاهده‌ی ارزش آن، رتبه‌ی ارزش شرکت را هم بر اساس معاملات آخرین روز ببیند. پس می‌توانید سهام پرتفوی خود را نیز به همین روش بررسی کنید و ببینید که رتبه ارزش آن‌ها چند است. این کار به شما کمک می‌کند بفهمید چرا وقتی که شاخص مثبت است، هم‌چنان سهام شما منفی است. اگر رتبه‌ی سهام شما پایین باشد، به آن معناست که اثر کمتری بر شاخص دارد.

همین مسئله است که باعث شد آقای عشقی در صبحت‌های خود، از احتمال جایگزینی یک شاخص جدید در بورس ایران به جای شاخص کل خبر دهد. شاخصی که دیگر نه دستکاری را در ذهن تداعی کند و نه به عقیده‌ی معامله‌گران، ناکارآمد باشد.

مقایسه شاخص کل بورس ایران با شاخص‌های برتر جهان

برای شروع مقایسه، ابتدا نگاهی به شاخص داوجونز می‌اندازیم که مشکل شاخص کل را با حذف سهام شرکت‌های بزرگی مثل آمازون و فیس‌بوک برطرف کرده است. این شاخص عملکرد سهام ۳۰ شرکت بزرگ آمریکایی را اندازه‌گیری می‌کند و به دلیل حذف سهامی با وزن بالا، مشکلی مانند شاخص کل بورس ایران ندارد.

شاخص بعدی S&P 500 نام دارد که یکی از مطرح‌ترین شاخص‌های بورس در دنیا به حساب می‌آید. فهرست سهامی که در محاسبه‌ی این شاخص دخیل هستند، ثابت نیستند و بنا به نظر یک کمیته‌ی اجرایی تغییر می‌کنند. در این شاخص معیارهای مختلفی نظیر ارزش بازار، تعداد سهام شناور، نقدینگی، صورت مالی شرکت‌ها و البته سوابق شرکت در نظر گرفته می‌شود. هم‌چنین می‌توان این شاخص را مستقیما خریداری کرد. یعنی می‌شود به آن به دید یک سهم نگاه کرد و بخشی از مبلغ سرمایه‌گذاری را به آن اختصاص داد. چیزی که در بازار ایران خلا آن حس می‌شود.

و شاخص مهم دیگری که در مقایسه با شاخص بورس ایران باید آن را بررسی کنیم، شاخص نزدک است. این شاخص هم بر اساس میانگین وزنی محاسبه می‌شود. مزیت و تفاوت این شاخص با شاخص کل ایران این است که در اینجا سه سطح متفاوت داریم. در سطح اول شاخص شرکت‌های کوچک‌ بررسی می‌شود. سطح دوم، مربوط به شاخص بازار جهانی است که عملا سخت‌گیرانه‌تر از سطح قبلی است. در نهایت بزرگ‌ترین بخش این شاخص، مربوط به بازارهای بین‌المللی غیرمالی است که در سطح منتخب جهانی بررسی می‌شوند. همین سطح‌بندی‌ها عملکرد شاخص را واضح‌تر نشان می‌دهد.

الگوبرداری از شاخص های جهانی برای شاخص جدید بورس ایران

برمی‌گردیم به همان شاخص داوجونز و پیشنهادی شاخص بازده نقدیTEDIX را بررسی می‌کنیم که یکی از کارشناسان بازار سرمایه در این خصوص ارائه کرده است. یکی از راهکارهای مطلوب برای معرفی و ایجاد یک شاخص جدید برای بورس ایران از دید شایان کرمی، این است که از شاخص داوجونز الگوبرداری کنیم. یعنی سهام شرکت‌هایی را که اکنون می‌توانند اثر زیادی بر بازار بگذارند حذف کنیم تا دیگر شاهد این ناهم‌خوانی میان وضعیت بازار و سبد سهام سرمایه‌گذاران نباشیم.

حالا فرض کنید که در شاخص داوجونز هم تغییرات سهام شرکت فیس بوک لحاظ می‌شد. در آن صورت می‌شد دید که شاخص می‌تواند نوسان‌های معنادار و جهت‌داری داشته باشد که تنها منعکس‌کننده‌ی بخشی از رفتار بازار است. در ایران هم وضعیت شاخص کل و سهام شاخص‌ساز به همین شکل است. شاخص کل را بدون سهامی مثل فولاد، فارس یا فملی در نظر بگیرید. در آن صورت چه اتفاقی می‌افتد؟‌ در این شرایط دیگر می‌توان به این امر امیدوار شد که شاخص واقعی‌تر خواهد بود.

کرمی روشی دیگر را مطرح می‌کند و ادامه می‌دهد که می‌توان یک شاخص جدید برای بورس تعریف کرد و در آن مشخص کرد که هر شرکت چه وزنی دارد و چقدر می‌تواند روی شاخص اثر بگذارد. این‌طور شخص می‌تواند بفهمد که شرکت‌هایی با وزن X می‌توانند چه میزان بر شاخص اثرگذار باشند.

در مورد راهکار دیگر هم باید به سراغ ضریب بتا رفت. این ضریب به ما کمک می‌کند بفهمیم که سهم نسبت به تغییرات بازار چقدر واکنش نشان می‌دهد. به این ترتیب می‌شود ضریب بتا را برای سهام مختلف تفسیر کرد. یعنی وقتی ضریب بتا منفی است، می‌توان فهمید که با بالا رفتن بازار، سهام مذکور ممکن است روند رو به پایینی را تجربه کنند و بالعکس.

جمع بندی

بحث ایجاد یک شاخص جدید برای بورس ایران زمانی مطرح شد که انتقادات به نحوه محاسبه فرمول شاخص کل بالا گرفت. آقای عشقی رئیس سازمان بورس هم با توجه به این مسائل توضیح داد که احتمال دارد شاخصی جدید را جایگزین شاخص فعلی کند. البته کارشناسان با این امر چندان موافق نیستند و معتقدند بهترین کار آن است که از بازارهای بزرگ دنیا درس بگیریم و بر اساس آن‌ها شاخص را اصلاح کنیم. با مقایسه شاخص کل بورس ایران و بازارهای جهان می‌توان به ایرادات شاخص فعلی پی برد و به دنبال راهی برای برطرف کردن آن‌ها بود.

سوالات متداول با پاسخ کوتاه

شاخصی است که بر اساس بازده نقدی و قیمت سهام محاسبه می‌شود و در آن شرکت‌های بزرگ بیشترین تاثیر را در محاسبات دارند. این همان شاخصی است که در اخبار و رسانه‌ها به آن استناد می‌شود.

مشکلات شاخص از جایی آغاز می‌شود که این نماگر، نمی‌تواند معیار خوبی برای سنجش وضعیت کلی بازار باشد. چرا که سهامی با ارزش بازار بالاتر می‌توانند به راحتی شاخص را جابجا کنند. در حالی که پرتفوی افرادی که سهام کوچک را خریده‌اند ممکن است روندی متفاوت با شاخص کل داشته باشند.

در بورس ایران شاخص‌های دیگری هم هستند که به صورت هم‌وزن محاسبه می‌شوند و می‌توان به آن‌ها هم استناد کرد. هم‌چنین با الگوبرداری از شاخص‌های جهانی مثل داوجونز، می‌توان سهام با وزن بالا را از شاخص حذف کرد که دیگر جهت‌گیری‌های شاخص به منزله‌ی دستکاری تلقی نشود.

هنوز مشخص نیست و فعلا در این مورد اطلاعاتی ارائه نشده است.

کارشناسان معتقدند که مشکل فعلی بورس شاخص جدید نیست. چه بسا معرفی یک شاخص جدید، بیشتر باعث ترس و وحشت سهام‌داران شود و ریزش‌ها را به شکلی نشان دهد که تاکنون اتفاق نمی‌افتاد.

شاخص بورس چیست؟

سرمایه‌گذاری در هر بازاری نیازمند یک معیار برای ارزیابی عملکرد است. سنجش بازارها باید توسط معیارهایی استاندارد انجام شود. برای سرمایه‌گذاری در بازار بورس نیز به مؤلفه‌های مختلفی نیاز است تا بتوان عملکرد آن را مورد بررسی قرار داد. شاخص بورس به عنوان یکی از ابزارهای مهم برای سنجش این بازار، معیاری است که با کمک آن می‌توان روند قیمت‌ها و وضعیت شرکت‌های بورسی را ارزیابی نمود .

این همان شاخصی است که بارها در تلویزیون، رادیو و سایر رسانه‌ها از رشد و افت آن صحبت می‌شود .

شاخص در لغت به معنی نماگر یا نشانگر و در حالت کلی عددی است که با استفاده از آن می‌توان تغییرات ایجاد شده در یک یا چند متغیر را در بازه زمانی مشخص مشاهده کرد .

در بازار سرمایه، شاخص یا INDEX معیاری است که تغییرات در بازار را نشان می‌دهد. شاخص سبدی از کل سهامی است که در بازار معامله می‌شود و میانگین تغییرات قیمت‌ها را نشان می‌دهد. با کمک شاخص می‌توان وضعیت گذشته و حال بازار را بررسی و با استفاده از ابزارهای تحلیلی، روند آینده را پیش‌بینی کرد .

برای محاسبه شاخص بورس و سایر شاخصهای مورد استفاده در بازار سرمایه نیازمند استفاده از فرمولهای ریاضی هستیم تا به وضعیت خاصی از بورس پی ببریم. در مطالعه شاخص های بورس به چند شاخص می رسیم که از بقیه پرتکرارتر هستند و کاربرد بیشتری هم دارند از جمله این شاخص ها می توان شاخص های زیر را نام برد.

برای ارزیابی بازار بورس و روند آن از شاخص‌های مختلفی استفاده می‌شود که هرکدام آن‌ها موارد متفاوتی را به سهامداران نشان می‌دهند. شاخص‌های مختلف، با توجه به معیار مورد بررسی، به شاخص قیمت و شاخص بازدهی تقسیم می‌شوند که مفهومی متفاوت دارند. سرمایه گذاران می‌توانند بر اساس شاخص بازده نقدیTEDIX هدفی که دارند از این شاخص‌ها برای سنجش سرمایه‌گذاری خود استفاده کنند. در ادامه به مهم‌ترین شاخص‌های موجود در بازار می‌پردازیم .

شاخص کل قیمت یا TEPIX تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها را در کل بازار را نشان می‌دهد. این شاخص میانگین افزایش یا کاهش قیمت سهام در بازار را به نمایش می‌گذارد. در محاسبه شاخص کل تنها تغییرات قیمت سهام در نظر گرفته می‌شود ولی میزان سود نقدی پرداختی به سهامداران در محاسبات آن آورده نمی‌شود. در شاخص کل قیمت، وزن شرکت‌ها نیز تأثیرگذار است. این موضوع به این معنی است که هر چه شرکت بزرگ‌تر باشد، تأثیر آن بر شاخص نیز بیشتر خواهد بود .

شاخص قیمت و بازده نقدی یا TEDPIX به شاخص کل در بازار بورس معروف است. این شاخص، شاخص اصلی بازار بورس و شاخصی کاربردی میان فعالان بازار برای بیان تغییرات قیمت است. در محاسبه این شاخص علاوه بر تغییرات سطح عمومی قیمت سهام، سود پرداختی شرکت‌ها نیز لحاظ می‌شود؛ به عبارت دیگر شاخص قیمت و بازده نقدی، میانگین بازدهی سرمایه‌گذاران در بازار بورس را نشان می‌دهد. در محاسبه این شاخص نیز همانند شاخص کل قیمت، وزن شرکت‌ها اهمیت دارد. به این معنی که شرکت‌های بزرگ‌تر و با سرمایه‌های بیشتر تأثیر بیشتری بر شاخص کل خواهند داشت .

شاخص بازده نقدی یا TEDIX تنها بازدهی از طریق سود تقسیمی شرکت‌ها را نشان می‌دهد. تغییرات شاخص بازده نقدی، میانگین بازدهی ناشی از پرداخت سود نقدی شرکت‌های بورسی به سهامداران است. وقتی این شاخص تغییر می‌کند، سهامداران متوجه می‌شوند که شرکت‌ها نسبت به گذشته میزان سود بیشتر یا کمتری به سهامداران خود پرداخته‌اند .

شاخص هم‌وزن یکی دیگر از شاخص‌های کاربردی در بازار بورس است که در آن همه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس دارای وزن برابر هستند؛ به عبارت دیگر، تأثیر شرکت‌های بزرگ و کوچک بر این شاخص با هم فرقی ندارد و تغییرات قیمت سهام و سود همه شرکت‌ها به یک میزان بر شاخص تأثیر می‌گذارند .

تفاوت شاخص کل با شاخص هم‌وزن این است که اگر بیشتر شرکت‌ها بازدهی منفی داشته باشند، اما تنها چند شرکت بزرگ بازدهی مثبت داشته باشند، شاخص کل شاخص بازده نقدیTEDIX مثبت می‌شود اما شاخص هم‌وزن منفی خواهد شد؛ زیرا شاخص کل براساس سرمایه شرکت‌های بزرگ است، اما شاخص هم‌وزن براساس بازدهی همه شرکت‌ها .

سهام شناور آزاد یا Free Float ، میزان سهامی است که در شرکت‌های بورسی در اختیار سهامداران حقیقی است و توسط آن‌ها خرید و فروش می‌شود؛ به عبارت دیگر سهام شناور آزاد، سهامی است که صاحبان آن قصدی برای مدیریت بر شرکت ندارند و تنها برای کسب سود وارد معاملات سهام شرکت می‌شوند. شاخص سهام شناور آزاد، بازدهی میانگین قیمت و سود سهام شناور آزاد در بازار را نشان می‌دهد. شرکت‌های با سهام شناور آزاد بیشتر، تأثیر بیشتری بر این شاخص خواهند گذاشت. هدف اصلی استفاده از شاخص سهام شناور آزاد، توجه به بخشی از بازار است که نقدشونگی بیشتری دارد .

براساس نقدشوندگی سهام شرکت‌ها، شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر در بازار ارائه می‌شود. بورس فهرستی از شرکت‌های فعال را که خرید و فروش سهامشان آسان‌تر و سریع‌تر انجام می‌شود، هر سه ماه اعلام می‌کند. شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر، تغییرات سطح عمومی قیمت سهام ۵۰ شرکت را نشان می‌دهد که سهام آن‌ها از سایر شرکت‌ها نقدشوندگی بالاتری دارند .

بازار بورس اوراق بهادار تهران به دو بازار اول و دوم تقسیم می‌شود که بازار اول آن نیز دارای دو تابلوی اصلی و فرعی است شرایط پذیرش در این بازارها با هم متفاوت است؛ بنابراین برای تغییرات قیمت سهام پذیرفته شده در بازار اول و بازار دوم بورس، شاخص این بازارها به‌طور جداگانه محاسبه و اعلام می‌شود .

برای مطالعه مطالب بیشتر در حوزه بازار سرمایه به بخش مقالات پاداش مراجعه کنید.